Od 25 grudnia sygnaliści mają możliwość zgłaszania naruszeń prawa do Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) oraz innych organów publicznych. RPO po wstępnej weryfikacji przekazuje zgłoszenia do odpowiednich instytucji. Nowe przepisy, które weszły w życie 25 września, chronią sygnalistów przed działaniami odwetowymi, takimi jak zwolnienie z pracy. Status sygnalisty przyznawany jest w momencie dokonania zgłoszenia, a tożsamość zgłaszającego pozostaje tajna.
Sygnaliści mogą dokonywać zgłoszeń wewnętrznych u pracodawcy lub zewnętrznych do RPO i innych organów publicznych. Od 25 grudnia możliwe jest także ujawnienie publiczne, np. w mediach. Radca prawny dr Monika Wieczorek podkreśla, że przepisy o ochronie sygnalistów obowiązują od 25 września, mimo że niektórzy pracodawcy uważają, że wejdą w życie dopiero 1 stycznia 2025 r.
Ustawa wyraźnie wskazuje dwa terminy wejścia w życie poszczególnych przepisów – 25 września i 25 grudnia 2024 roku – powiedziała Polskiej Agencji Prasowej dr Wieczorek.
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Zgłoszenia mogą być kierowane do różnych organów, takich jak Urząd Ochrony Danych Osobowych czy Urząd Komunikacji Elektronicznej. Dr Wieczorek zauważa, że liczba organów zobowiązanych do przyjmowania zgłoszeń jest duża, co może powodować trudności w ustaleniu właściwego organu.
Problem w polskim modelu polega na tym, że tych organów publicznych, które są zobowiązane do przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych, jest bardzo dużo i nie są one wymienione z nazwy – zaznaczyła dr Wieczorek, cytowana przez PAP.
Edukacja i zmiana postaw wobec sygnalistów
Dr Wieczorek podkreśla, że oprócz technicznego wdrożenia przepisów ważne jest budowanie zaufania do nowego prawa i edukacja społeczeństwa. - Jednym aktem prawnym nie zmienimy kultury organizacji ani postrzegania sygnalistów. Państwo powinno budować zaufanie do nowego prawa, edukować i dążyć do zmiany postaw wobec zgłaszania naruszeń prawa – dodała.
Od 2024 roku w Polsce obowiązują nowe przepisy dotyczące sygnalistów, które mają na celu ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa. Sygnaliści mogą korzystać z kanałów wewnętrznych w firmach zatrudniających powyżej 50 osób, a także zgłaszać nieprawidłowości bezpośrednio do urzędów publicznych, w tym do Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepisy te dostosowują polskie prawo do norm unijnych.
Nowa ustawa określa, że sygnaliści to osoby zgłaszające naruszenia niezależnie od podstawy zatrudnienia. Dotyczy to zarówno pracowników, jak i wolontariuszy czy stażystów. Proces obsługi zgłoszeń sygnalisty w firmach obejmuje kilka kluczowych kroków, takich jak wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za przyjmowanie zgłoszeń oraz zapewnienie anonimowości i bezstronności weryfikacji. Wymogiem jest stworzenie systemu zgłaszania, który zapewnia bezpieczeństwo i rzetelność całego procesu, co jest kluczowym elementem budowania kultury etycznej w organizacji.
Pomimo że Unia Europejska wymagała już wcześniej wdrożenia takich rozwiązań, Polska dopiero niedawno zaktualizowała swoje przepisy. Inicjatywa została podjęta z opóźnieniem, co kosztuje kraj wysokie kary finansowe za każdy dzień nieterminowej implementacji dyrektywy. Nowe regulacje, choć ważne, wymagałyby dalszego dopracowania w celu ich pełnej skuteczności i realizacji zamierzonych celów.
