Ortoreksja - zdrowe odżywianie czy obsesja?

Ortoreksja - co to takiego?

Ortoreksja (łac. orthorexia nervosa) to zaburzenie odżywiania przejawiające się w patologicznej obsesji na punkcie spożywania zdrowej żywności. Osoby chore stopniowo zaczynają eliminować ze swojej diety coraz to więcej niezdrowych w ich rozumieniu produktów. Rozpoczynają od wysokoprzetworzonych artykułów, przez tłuszcze, aż po węglowodany, ograniczając spożywane przez siebie artykuły wyłącznie do tych, które ich zdaniem są całkowicie zdrowe. 

Czytaj też: Czy catering dietetyczny się opłaca? Oszczędzamy czy przepłacamy?

Co ciekawe, ortoreksja jako zaburzenie została opisana stosunkowo niedawno, w 1997 roku przez amerykańskiego lekarza Stevena Bratmana. Do tej pory nie została ona ujęta w żadnej klasyfikacji chorób. Częstość występowania ryzyka ortoreksji w populacji ogólnej szacuje się na ok. 7 proc. Co więcej, grupę ryzyka w tym przypadku stanowią głównie sportowcy i osoby zaangażowane w branżę fitness, które szczególnie dbają o dietę i dostosowują ją do swojego trybu życia. 

Czytaj też: Medytacja. Co daje? Jak zacząć?

Naukowcy z University College London w Wielkiej Brytanii w jednych z badań wskazali również na powiązanie stanu zdrowia psychicznego z korzystaniem z mediów społecznościowych. Wyniki badań pozwoliły na wysnucie wniosków, że oglądanie zdjęć zdrowej żywności na Instagramie może mieć wpływ na większe ryzyko rozwoju ortoreksji. 

Jakie są objawy ortoreksji?

Ortoreksja w większości przypadków rozpoczyna się spokojnie i przez wiele osób początkowo może być niezauważona. Wśród charakterystycznych symptomów ortoreksji wymienia się:

• przykładanie obsesyjnej uwagę do tego, by spożywać wyłącznie zdrową żywność,
• ograniczanie przyjmowanie produktów "niezdrowych",
• szczegółowe analizowanie tabeli kaloryczności, składów produktów i wartości odżywczych,
• poświęcanie kilka godzin na przygotowywanie zdrowych posiłków,
• czasami obsesyjne liczenie kaloryczności posiłków,
• unikanie spożywania jedzenia innego niż te, które osoba cierpiące na ortoreksję przygotowała sama,
• strach przed zjedzeniem żywności, która nie została przygotowana przez osobę chorą,
• wyrzuty sumienia i złe samopoczucie po zjedzeniu czegoś "niezdrowego",
• rytuały dotyczące przygotowywania jedzenia,
• obsesyjne czytanie na temat jedzenia, przeglądanie produktów i przepisów na zdrowe posiłki,
• podporządkowanie całego swojego życia zdrowej żywności.

Osoba zmagająca się z ortoreksją ze względu na to, że unika spożywania jedzenia, które nie zostało przez nią przygotowane, rezygnuje z wizyt w restauracji czy odwiedzania bliskich osób. W konsekwencji zaczyna wycofywać się z relacji społecznych i izolować od innych.

Czytaj też: Zdrowe nawyki dla mało aktywnych osób

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Warto również wspomnieć o różnicach między ortoreksją a anoreksją. Mianowicie osoby cierpiące na ortoreksję zazwyczaj mają prawidłową masę ciała, lekką niedowagę lub nadwagę. Co więcej, osoby te koncentrują się nie na ilości spożywanego jedzenia (tak, jak ma to miejsce w anoreksji), ale na jego jakości. 

Jak rozpoznać ortoreksję?

Z racji tego, że ortoreksja charakteryzuje się specyficznym objawami, bardzo często uważana jest ona po prostu za prawidłowy tryb odżywiania. Większość ludzi nie zdaje sobie również sprawy z tego, że tak naprawdę zbyt zdrowe odżywianie i obsesja na tym punkcie może być przyczyną rozwoju poważnego zaburzenia. 

Czytaj też: Skuteczne sposoby na relaks. Dlaczego odpoczynek jest tak ważny?

Do rozpoznania ortoreksji wykorzystywany jest m.in. Kwestionariusz Orto-15, składający się z 15 pytań, na które należy odpowiedzieć przy wykorzystaniu 4-stopniowej skali.  

• 1. Czy podczas jedzenia zwracasz uwagę na kaloryczność posiłku?
• 2. Czy kiedy wchodzisz do sklepu z żywnością czujesz się zmieszany?
• 3. Czy przez ostatnie trzy miesiące trapiły Cię myśli o jedzeniu?
• 4. Czy Twoje wybory żywieniowe są uwarunkowane troską o swoje zdrowie?
• 5. Czy podczas oceny jedzenia smak jest dla Ciebie ważniejszy niż jego jakość?
• 6. Czy jesteś skłonny wydać więcej pieniędzy po to, by kupić zdrowsze jedzenie?
• 7. Czy myślenie o jedzeniu trapi Cię przez więcej niż trzy godziny dziennie?
• 8. Czy pozwalasz sobie na jakieś "żywieniowe wykroczenia"?
• 9. Czy uważasz, że Twój nastrój wpływa na Twoje zachowania żywieniowe?
• 10. Czy uważasz, że przeświadczenie o spożywaniu jedynie zdrowej żywności
• zwiększa poczucie własnej wartości?
• 11. Czy uważasz, że spożywanie zdrowej żywności zmienia Twój styl życia? (jedzenie poza domem, znajomości…)
• 12. Czy uważasz, że spożywanie zdrowej żywności może poprawić Twój wygląd?
• 13. Czy czujesz się winny, gdy pozwolisz sobie na "żywieniowy grzech"?
• 14. Czy uważasz, że na rynku dostępne jest także niezdrowe jedzenie?

Punktacja natomiast różni się od siebie w zależności od numeru pytania, a sam test na ortoreksję powinien być przeprowadzany pod okiem specjalisty, który dokona rozpoznania problemu zarówno na podstawie wyników z kwestionariusza, jak i na podstawie wywiadu z pacjentem.

Czym grozi ortoreksja?

Ortoreksja, tak, jak każde inne zaburzenie odżywiania niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Przede wszystkim prowadzi do niedoboru substancji odżywczych, składników i minerałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Brak dostarczenia do organizmu ważnych substancji będzie zaś skutkował:

• zawrotami głowy,
• bólami głowy,
• zmęczeniem, senność,
• nudnościami,
• zaburzeniem pracy jelit,
• problemami z koncentracją i utrzymaniem uwagi,
• mniejszą odpornością na infekcje,
• zaburzeniami miesiączkowania,
• anemią.

Ze względu na ściśle ustaloną dietę, osoba chora będzie również wycofywać się z relacji i izolować od innych osób. Ponadto ortoreksja może prowadzić do rozwoju innych problemów natury psychicznej, np. anoreksji czy bulimii.

Jak pomóc osobie, u której podejrzewamy ortoreksję?

Ortoreksja to groźne zaburzenie odżywiania, którego nie powinniśmy bagatelizować. Jeżeli u bliskiej osoby zauważymy objawy podobne do ortoreksji, przede wszystkim nie powinniśmy krytykować ani oceniać jej zachowania, zmuszać do jedzenia, ani pytać "dlaczego?". 

Zamiast tego warto rozpocząć od spokojnej rozmowy pełnej empatii, podczas której wyjaśnimy dokładnie, co nas niepokoi, podając konkretne przykłady zachowania, jednak nie oceniając ich ani nie krytykując. Warto dodatkowo porozmawiać o konsekwencjach, które wynikają z zaburzenia, np. izolowanie się od innych czy też skutki dla zdrowia. Po wysłuchaniu bliskiej osoby co ona uważa na ten temat, możemy zaproponować, że wraz z nią udamy się na wizytę do specjalisty. Nie możemy także zapominać o wsparciu bliskiego, które jest kluczowym elementem leczenia ortoreksji. 

Jak wygląda leczenie ortoreksji?

Leczenie ortoreksji w większości przypadków opiera się na psychoterapii. Najczęściej stosowanym rodzajem terapii jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, której celem jest zmiana sposobu myślenia o jedzeniu, korygowanie nieprawidłowych zachowań dotyczących odżywiania się, uświadomienie sobie, że zaburzenie prowadzi do zmniejszenia satysfakcji z życia, a także praca nad relacją z jedzeniem i z samym sobą. 

Czytaj też: Roślinne źródła białka — jak zbilansować dietę bezmięsną?

W leczeniu ortoreksji duże znaczenie ma również wsparcie dietetyka, który pomoże w ułożeniu zbilansowanej diety, dzięki której zostaną dostarczone do organizmu niezbędne składniki odżywcze, witaminy i minerały.