Już w czerwcu 1940 roku major Ralph Angel Bagnold i porucznik Guy Lennox Prendergast otrzymali pozwolenie na utworzenie eksperymentalnej jednostki, która początkowo miała odgrywać niewielką rolę w zbliżającej się do Afryki wojnie. Obaj przed wojną spędzili prawie 10 lat na eksploracji „Czarnego Lądu”. Wyprawy sponsorowało Królewskie Towarzystwo Geograficzne.
Bagnold przemierzał Afrykę Północną w fordzie t. Wynalazł m.in. kompas słoneczny, stalowe rynny ułatwiające wykopywanie pojazdów, kondensator zmniejszający zużycie wody przez samochód, ale przede wszystkim naniósł na mapy większość studni i oaz, które do tej pory znane były jedynie nomadom. Jak w większości jednostek specjalnych, Bagnold w szeregach swojego zwiadu pustynnego chciał widzieć jedynie ludzi odpornych na niedobory wody, niewygody długodystansowych patroli pustynnych, wytrwałych i samodzielnych.
Przekrwione oczy, spalona skóra, długie brody pełne robactwa i wszędobylski piach pustynny miały stać się ich codziennością. W zamian otrzymywali prawdziwych „ludzi pustyni” za dowódców (co wiązało się oczywiście z odejściem od koszarowej rutyny), pozbawione sensu kontrole ścielonych łóżek, wstawanie i zasypianie na rozkaz. 3 lipca 1940 roku jednostka znana od teraz jako Long Range Desert Group stała się formalnie jedną z sił, z którymi niemiecki i włoski przeciwnik musieli się liczyć w regionie.
Życie „duchów”
Teren operacji patrolu Grupy Pustynnej Dalekiego Zasięgu rozciągał się od Kairu po Trypolis, a jego pełne wymiary wynosiły 1600 km na 1900 km (prawie tyle, co powierzchnia Indii!). Jedną z podstawowych zalet jednostki miała być szybkość w poruszaniu się po pustyni. W – wydawałoby się – komiczny sposób odchudzali swoje pojazdy, pozbawiając je kolejno szyb, dachów i drzwi. Dzięki temu maszyny rzadko przekraczały masę 1,5 tony, a jedynym obciążeniem stawali się sami żołnierze, zaopatrzenie i części zamienne. Te ostatnie często miały jednak improwizowany charakter. Pękniętą obudowę wału korbowego „łatano” mieszaniną gumy do żucia i piasku, a w miejsce miski olejowej często lutowano odpowiednio wyklepane puszki po konserwach lub owocach. Częściej niż hełmy czy kapelusze na głowę wkładano kaffiyeh lub wełnianą czapkę (tzw. cap comforter). Najlepszym lub często jedynym cieniem było leżenie pod samochodem. W książce „SAS. Komandosi Jego Królewskiej Mości” Lewis cytuje:
Nie jest ci po prostu gorąco. Nie czujesz się po prostu zmęczony. Zdaje ci się, że wypłynęła z ciebie cała energia, że twój mózg chce wyskoczyć z głowy. Masz ochotę leżeć bez ruchu, aż to przeklęte słońce zajdzie (…) Patrzysz na zegarek o 11.00. Patrzysz znowu za godzinę i jest 11.15
Po wkroczeniu na tereny pustynne żołnierze LRDG przechodzili na rygorystyczne racjonowanie wody. Każdemu przysługiwało zaledwie kilka pint dziennie wody pitnej, a całość wody przysługującej na jednego żołnierza nigdy nie przekraczała jednego galona. Niejednokrotnie przydział ten służył również do uzupełniania wody w chłodnicach samochodów. Bardzo rzadko gotowano na tej wodzie, a jeszcze rzadziej żołnierze dokonywali ablucji. Naczynia i sztućce po posiłkach częściej czyszczono szorstkim piaskiem niż życiodajną wodą.
Po kilku tygodniach patrolu za nic nie przypominali tych samych ludzi. Bardzo szybko broda stała się znakiem charakterystycznym żołnierzy LRDG. Zasady panujące wśród żołnierzy zwiadu wydawały się dalekie od humanitarnych, ale jednocześnie stanowiły one jedyny klucz przetrwania w tych warunkach.
Czy zwiad pustynny może więcej?
W sierpniu 1942 roku żołnierze LRDG pod dowództwem kapitana Lloyda Owena miały wyruszyć z Kairu do oazy Al-Kufra będącej punktem zbornym dla maksymalnie utajnionej operacji. Minąwszy granice miasta, jeden z pojazdów konwoju zboczył z drogi i skierował się w kierunku piramidy Cheopsa. Podobnie jak wojska Cezara czy Napoleona, również żołnierze Owena odczuwali potrzebę oddania hołdu starożytnej cywilizacji, chociaż sposób wykonania był już nieco odmienny od legionów rzymskich czy francuskich.
Kierowca zaczął pierwszą rundę dookoła monumentalnego grobowca, podczas gdy pozostali żołnierze wyciągnęli pistolety sygnalizacyjne (włoskie Kimar Very), a następnie zaczęli wypuszczać kolorowe salwy. Udało im się przynajmniej kilka razy okrążyć budowlę, oświetlając ją na różne sposoby, gdy nagle zostali zatrzymani przez żandarmerię żądającej wyjaśnień. Żandarmi otrzymali wyjaśnienia od kierowcy wyraźnie zdenerwowanego faktem przerwania zabawy. W normalnych warunkach Owen i jego ludzie skończyliby w najlepszym wypadku w karcerze, ale po krótkich i bardzo ogólnych wyjaśnieniach celu podróży LRDG żandarmi puścili patrol.
Od lata 1940 roku Winston Churchill bardzo mocno wspierał różnego rodzaju siły specjalne powstające w ramach armii brytyjskiej, dlatego też żandarm ostatecznie musiał przymknąć oko na jawne lekceważenie dyscypliny wojskowej przez żołnierzy LRDG, którzy, wykorzystując państwowy sprzęt, urządzili sobie kowbojską zabawę blisko linii frontu. Sam pomysł „przyozdobienia” piramid pokazuje z kolei skalę stresu, a jakim na co dzień musiał radzić sobie poszczególny członek pustynnego patrolu. Obawa przed wykryciem przez nieprzyjacielski samolot budowała potężny poziom adrenaliny, szukający ujścia w wydawałoby się najprostszych rozrywkach.
„Romans” LRDG i SAS
Pod koniec 1941 roku w kairskim hotelu Stephard’s spotkali się oficerowie SAS i LRDG. Było to spotkanie całkowicie przypadkowe, ale jego skutki miały przynieść ciekawą współpracę. Oficerowie pod wpływem koleżeńskiej rozmowy dotyczącej możliwości obu jednostek podjęli decyzję o wspólnej misji. 8 grudnia 1941 roku z oazy Gialo (960km na zachód od Kairu) wyjechały połączone siły komandosów i zwiadu pustynnego, których celem miało być miasteczko Tamet.
*Dojechali tam 14 grudnia, zastając włoskich pilotów niewiele podejrzewających, pogrążonych w rozmowie i zabawie w kantynie. * Podczas gdy drzwi kantyny wyważono i w pomieszczeniu rozlegały się serie tommy gun’ów, na pobliskim lotnisku zaczęły wybuchać samoloty. Przez kolejne cztery dni komandosi w najbardziej bezczelny sposób pustoszyli okoliczne puby i lotniska, samoloty wysadzali w powietrze, Włochów zabijali. W wyniku tego pierwszego skalpu połączonych sił LRDG i SAS wojska osi utrafiły 24 samoloty w Temet, 30 samolotów w Mersa Brega, 37 samolotów w Agedabia, a w Boże Narodzenie tego roku wysadzili ponownie samoloty na lotnisku w Temet (27 maszyn), które dopiero zeszły z linii produkcyjnej.
Cena zdrady
Przez kolejne pół roku żołnierze Davida Stirlinga (dowódcy i twórcy SAS) przy udziale LRDG w podobny sposób nękali przeciwnika na całym wybrzeżu Afryki Północnej, ale w maju 1942 roku SAS otrzymała kolejną propozycję współpracy. Dowództwo planowało osłabić możliwości lotnictwa Osi na Morzu Śródziemnym, aby na oblężoną Maltę mogło dotrzeć 17 statków z zaopatrzeniem. W tym celu połączone siły LRDG, SAS i SIG (Special Interrogation Group) miały przedostać się na teren kilku lotnisk w rejonie Derna-Martuba. Kluczem całej operacji miała być ta ostatnia formacja, założona przez kapitana Herberta Bucka, który kilka miesięcy wcześniej uciekł z niewoli pod El Gazala i dzięki zdobycznej czapce Afrika Korps przedzierał się przez linie wroga.
Żołnierze Bucka mieli za zadanie wprowadzić „jeńców” – komandosów SAS na tereny wybranych lotnisk. W wydawałoby się doskonałym planie aż roiło się od niewiadomych. Przede wszystkim, agenci SIG nie znali czerwcowego hasła rozpoznawczego dla punktów kontrolnych (hasło majowe brzmiało „fiume”, ale w obliczu bardziej skrupulatnej kontroli było ono bezużyteczne). Herbert Buck naciskał również, żeby w operacji wzięło udział dwóch „odwróconych” agentów, były żołnierzy Afrika Korps (niejacy Bruckner i Essner). O akcji sabotażystów planujących zaatakowanie lotnisk w rejonie Derna-Martuba dowiedzieli się również kryptolodzy Rommla, którzy kilka miesięcy wcześniej złamali kod czarny i przechwycili depeszę do Waszyngtonu, w której oficer łącznikowy wyrażał pełen optymizm dla wojny w Afryce Północnej.
Zarówno Stirling, jak i Buck nie zamierzali rezygnować z operacji. 13 czerwca dwie ciężarówki wyruszyły w kierunku swoich celów. W ciężarówce jadącej do Derny znalazł się zdrajca, Bruckner, który cały czas informował przeciwnika o swojej pozycji. 200 metrów od posterunku przed lotniskiem zatrzymał samochód pod pretekstem awarii, a krótko potem zostali zaatakowani przez Niemców. Z grupy agentów SIG i SAS przeżył tylko porucznik Augustin Jordain, który przebył następnie kilkadziesiąt kilometrów pustynią na spotkanie z zespołem LRDG, który miał ich zabrać do domu.
Chociaż pozostałe jednostki SAS tej nocy zniszczyły jeszcze około 27 maszyn przeciwnika, nie wpłynęło to realnie na zabezpieczenie Malty ze strony lotnictwa Osi. Była to jednak wyraźna wiadomość do Erwina Rommla ze strony Brytyjczyków. Czas „uczciwej wojny” dobiegał końca. Dla SAS, LRDG, SIG i SBS nowym celem miał teraz zostać Tobruk.
Bibliografia:
- Czubiński A., Historia II wojny światowej, Poznań 2008.
- Hunter R., Komandosi. Prawdziwe historie, przeł. M. Szubert, Warszawa 2001.
- Lewis D.,SAS. Komandosi Jego Królewskiej Mości, przeł. A. Bugaj, Poznań 2019.
- Miller R., Komandosi, przeł. R. Januszewski, Warszawa 2000.
Autor: Mateusz Raszyński - absolwent historii wojskowości na Wydziale Historycznym UAM, doktorant i nauczyciel historii. Specjalizuje się w antycznym mennictwie i dziejach Cesarstwa Rzymskiego (do 476 roku). Pasjonat rzymskich monet, historii kobiet, oraz relacji władzy i społeczeństwa. W wolnym czasie członek stowarzyszenia zajmującego się rewitalizacją zabytkowych cmentarzy.
Spodobał Ci się artykuł? Zobacz również: Obrońca niepełnosprawnych dzieci czy nazistowski zbrodniarz? Kim naprawdę był Hans Asperger?
